La librería de música polifónica de la catedral de Granada en 1667

Ruiz Jiménez, Juan
Real Academia de Bellas Artes de Granada
0000-0001-8347-0988

Resumen

La “Memoria de los libros de canto de órgano que hay en esta santa iglesia de Granada y están a cargo de el maestro de capilla”, rubricada por el maestro de capilla Luis de Garay el 19 de abril de 1667, nos permite conocer la librería de música polifónica a disposición de la capilla de musica de esta institución. En este documento no se incluyen los libros que estaban en posesión del organista o de los ministriles, ni tampoco las obras sueltas que formaban parte de la “papelería de música”.

Palabras clave

inventario de libros de música , misa (género musical) , vísperas , motete , Philippe Rogier. Missae Sex (1598) , Sebastián de Vivanco. Liber missarum (1608) , Duarte Lobo. Liber missarum (1621) , Cristóbal de Morales. Missa Cortilla , Alfonso Lobo. Liber primus missarum (1602) , salmo , himno , magnificat , salve , pasiones , Sebastián Aguilera de Heredia. Canticum Beatissimae Virginis (1618) , Duarte Lobo. Cantica Beata Mariae Virginis (1605) , Tomás Luis de Victoria. Missae, magnificat, motecta, psalmi et alia (1600) , Sebastián López de Velasco. Libro de missas, motetes, salmos, magníficas y otras cosas (1628) , Pietro Giovanni Flaccomio. Liber primus concentus (1611) , Antonio Mogavero. Lamentationum Jeremiae prophetae (1623) , Te deum laudamus (himno) , libro de ministriles , Francisco Guerrero. Liber primus missarum [G 4870] , Francisco Guerrero. Missarum liber secundus [G 4872] , cartografiando Francisco Guerrero , Luis Garay (maestro de capilla, racionero) , Francisco Guerrero (compositor, maestro de capilla) , Philippe Rogier (compositor) , Géry de Ghersem (compositor, maestro de capilla) , Sebastián de Vivanco (compositor, maestro de capilla) , Duarte Lobo (compositor, maestro de capilla) , Cristóbal de Morales (compositor, maestro de capilla, cantor) , Santos de Aliseda (cantor tenor, maestro de capilla) , Alonso Lobo de Borja (compositor, maestro de capilla) , Rodrigo de Ceballos (compositor, maestro de capilla) , Sebastián Aguilera de Heredia (organista, compositor) , Pedro Ruiz Zurita (copista, franciscano) , Jerónimo de Aliseda (compositor, maestro de capilla) , Luis de Aranda (maestro de capilla, compositor) , Rodrigo de Ceballos (compositor, maestro de capilla) , Tomás Luis de Victoria (compositor) , Sebastián López de Velasco (compositor, maestro de capilla) , Pietro Giovanni Flaccomio (compositor) , Antonio Mogavero (compositor, maestro de capilla) , Nicolas Gombert (compositor) , Cristóbal Martínez (bajonista)


El 19 de abril de 1667, se efectuó una “Memoria de los libros de canto de órgano que hay en esta santa iglesia de Granada y están a cargo de el maestro de capilla”. El documento está firmado por Luis de Garay, el cual se encontraba al frente del magisterio de capilla en esa fecha. Este inventario nos permite acercarnos a la importante librería de música a disposición de la capilla musical catedralicia en ese momento y, al mismo tiempo, comparándolo con los actuales fondos que se conservan en el archivo de esta institución, se pone de manifiesto que a excepción de uno de los volúmenes inventariados el resto han sido consumidos por el tiempo.

La descripción de los libros no es especialmente precisa, por lo que su identificación requiere, en algunos casos, de la ayuda de otros documentos complementarios, en otros queda, por el momento, con ciertas dudas y para la de ciertos ítems es imposible.

La “Memoria” clasifica los libros, con ciertas licencias, en tres grandes grupos: misas, vísperas y motetes.

* MISAS

- “Un libro de misas de Guerrero, grande”.

- “Otro libro de misas pequeño de el dicho auctor”.

Como ya he analizado en el artículo dedicado a las obras del compositor Francisco Guerrero en la catedral de Granada, estos dos libros se correspondían con el Liber primus missarum (París: Nicolas du Chemin, 1565/1566) (el pequeño) y con el Missarum liber secundus (Roma: Domenico Basa, colofón Francesco Zanetto, 1582) (el grande).

Véase: http://www.historicalsoundscapes.com/evento/1173/granada.

- Otro libro de misas de el maestro Phelipe Rugier”. Se trataba del Missae Sex (Madrid: Juan de Flandes, 1598) que incluía cinco misas de Philippe Rogier y concluía con la Missa Ave Virgo Sanctissima, a siete voces, de su discípulo Géry de Ghersem. Este libro se había recibido en la catedral en marzo de 1601, acordando el cabildo enviar a Ghersem 20 ducados (7.500 maravedís).

- “Otro libro de misas de Vivanco”. Puede identificarse con el Liber missarum (Salamanca: Artus Taberniel, 1608). Este ejemplar no llegó a la catedral hasta 1631, remitiendo el cabildo a Salamanca 200 reales (6.800 maravedís).

- “Otro libro de misas de Eduardo Lobo, el de Lisboa”. Podría tratarse del Liber missarum (Amberes: Baltasar Moretus, 1621) o del Liber secundus missarum (Amberes: Baltasar Moretus, 1639) de Duarte Lobo. Me decanto, sin duda, por el primero de ellos: la edición de 1621. El libro de polifonía n.º 5 de la catedral de Granada, copiado en pergamino en 1820, siendo maestro de capilla Vicente Palacios, se inicia con un Asperge me y un Vidi aquam, anónimos, le siguen la [Missa Batalla] y la [Missa Sancta Maria], también anónimas, y la Missa Dicebat Iesus, con la atribución “Eduardo Lobo”. Las antífonas Asperge me y Vidi aquam son las composiciones con las que se abre el Liber missarum de Duarte Lobo que incluye también la Missa Sancta Maria [n.º 4] y la Missa Dicebat Iesus [n.º 5], modeladas sobre motetes homónimos de Francisco Guerrero. La hipótesis más factible es que estas obras se copiaron en el libro de 1820 a partir del impreso de Duarte Lobo que presentaría ya un grado de deterioro significativo. La otra misa con la que se completó ese libro de polifonía es la Missa Batalla de Mateo Romero. El Liber missarum de Duarte Lobo llegó a la catedral en noviembre de 1623.

- “Otro libro de misas manuscripto de fa, re, ut, fa, sol, la”. Este libro contenía la Missa cortilla (fa re tu fa sol la) de Cristóbal de Morales, preservada también en uno de los libros de polifonía de la librería de música de la vecina Capilla Real.

- “Otro libro de misas manuscripto de Aliseda y otros auctores, y en este están los Asperges”. Solo se ha conservado una misa de los maestros de capilla de la catedral Santos de Aliseda y Jerónimo de Aliseda, la Missa Ecce vir prudens de Santos de Aliseda copiada en el Libro de polifonía n.º 7 de la Capilla Real.

- “Tres libros de misas de Morales, manuscriptos, comidas medias hojas de la tinta y no sirven”. La corrosión de la tinta había inutilizado estos volúmenes en los que debieron copiarse las obras impresas por Morales en su dos libros de misas.

- “Otro libro de misas y algunos motetes de Alfonso Lobo”. Se trataba del Liber primus missarum de Alonso Lobo (Madrid: Juan de Flandes, 1602). Este libro fue enviado a la catedral por Alonso Lobo desde Toledo en junio de 1603. El cabildo granadino acordó gratificarle con 100 reales (3.400 maravedís).

* VÍSPERAS

- “Un libro de vísperas manuscripto, todo de psalmos”. Es probable que parte de su contenido se copiara en el siglo XVIII en el Libro de polifonía n.º 2 conservado en la catedral, escrito en pergamino, en el que he podido identificar algunos salmos de Rodrigo de Ceballos y de Santos de Aliseda.

- “Otro libro de vísperas manuscripto de himnos y magníficats”. Gran parte de los himnos contenidos en este libro debieron copiarse en el siglo XVIII en el Libro de polifonía n.º 3, escrito en pergamino, en el que he podido identificar algunos himnos de Rodrigo de Ceballos.

- “Otro libro, todo de magníficats, de Aguilera”. Se trataba de un ejemplar del Canticum Beatissimae Virginis Deiparae Mariae (Zaragoza: Pedro Cabarte, 1618) de Sebastián Aguilera de Heredia. Este volumen llegó a la catedral de Granada, remitido por el autor, en agosto de 1619. El cabildo acordó gratificarlo con 200 reales (6.800 maravedís). Parte de estos magníficat se copiaron, en pergamino, anónimos, en el Libro de polifonía n.º 4 de la catedral de Granada entre 1731-1735 por el franciscano fray Pedro Ruiz Zurita [Archivo de la catedral de Granada, leg. 180].

- “Otro de las salves, y en él están las pasiones y algunos motetes manuscriptos”. Todo apunta a que este sea el único volumen que se ha conservado de este inventario. Su descripción encaja con el Libro de polifonía n.º 1 de la catedral de Granada, copiado en pergamino, en el que se escribieron unos versos para la procesión del domingo de Ramos, las pasiones según San Mateo, según San Marcos y según San Lucas, cuatro versiones de la antífona mariana Salve Regina, un “Et incarnatus est”, una Misa ferial y tres motetes. Por el momento solo he podido identificar la autoría de los motetes: Ave María [Jerónimo de Aliseda], Regina caeli [Luis de Aranda] y Virgo Dei Genitrix [Rodrigo de Ceballos].

- “Otro libro de magníficas de Lobo, el de Lisboa, y faltan algunas hojas”. Se trataba del Cantica Beata Mariae Virginis, vulgo magnificat (Amberes: Johannes Moretus, 1605). Este libro llegó a la catedral en diciembre de 1605, remitido por Duarte Lobo. El cabildo acordó enviarle doce ducados (4.500 maravedís) como gratificación.

* MOTETES

- “Un juego de cinco libros de Guerrero”.

Véase: http://historicalsoundscapes.com/evento/1173/granada.

- “Otro juego de motetes de cinco libretes”. Imposible de identificar su contenido.

- “Otro juego de motetes de Victoria, de ocho libretes”. Es muy probable que se tratara de la edición de Tomás Luis de Victoria Missae, magnificat, motecta, psalmi et alia (Madrid: Tipografía Regia, 1600). Esta edición de componía de 8 libretes de partes más dos libros de mayor tamaño, uno para el órgano y otro en formato de partitura. Esta edición llegó a la catedral en mayo de 1612, enviada por Victoria. El cabildo acordó: “siendo a propósito se le dé para unos guantes”.

- “Otro juego de motetes, llamado de las jarras, de seis libretes, manuscripto”. Imposible de identificar su contenido.

- “Otro juego de motetes, que llaman de a cinco, de cinco libretes, manuscripto”. Imposible de identificar su contenido.

- “Otro juego de motetes, de misas, de vísperas, de a ocho, de Velasco, son nueve libretes”. Se trataba de la edición Libro de missas, motetes, salmos, magníficas y otras cosas tocantes al culto divino de Sebastián López de Velasco (Madrid: Imprenta Real, 1628). Velasco remitió estos libretes a la catedral de Granada en 1629 y el cabildo lo gratificó con 10 ducados (3.750 maravedís).

- “Otro juego de motetes y de misas de a ocho de Pedro Flaconio, son ocho libretes”. Puede identificarse con la edición de Pietro Giovanni Flaccomio Liber primus concentus, in duos distincti choros, in quibus vespere, misse, sacreque cantiones in nativitate Beate Marie virginis aliarumque virginum festivitatibus decantandi continentur (Venecia, Angelo Gardano & fratelli, 1611).

- Otro juego de motetes de lamentaciones, a cinco, de Antonio Mogavero, son seis libretes”. Se trataba de la edición Lamentationum Jeremiae prophetae in maiori hebdomada, pro gravi cimbalo modulando, cum sex vocibus ... canticum vero Zacchariae, & Miserere, cum octo vocibus (Venecia: Alessandro Vincenti, 1623). Eran siete libretes, los seis vocales, más uno en formato partitura. Fueron enviados a la catedral por Mogavero, maestro de capilla de la catedral de Toledo, en 1625, cantándose algunas de sus obras en la Semana Santa de ese año. Se gratificó a Mogavero con 100 reales (3.400 maravedís).

- “Otro juego de motetes a cuatro, manuscripto, viejo, son cinco libretes. Imposible de identificar su contenido.

- “Otro juego de motetes, de a cuatro, manuscripto, son cuatro libretes”. Imposible de identificar su contenido.

- “Otro juego llamado de el Te Deum laudamus, a cinco, son cinco libretes, manuscripto”.

- “Otro juego de motetes donde están los de la mañana de Resurrección, a cuatro, son cuatro libretes, manuscripto.” Al menos una parte de estos motetes debieron copiarse en el siglo XVIII en los conocidos como “Libros pajizos” de la catedral de Granada.

Véase: http://www.historicalsoundscapes.com/evento/218/granada.

- “Otro juego de motetes, de a cinco, de Nicolas Gombert, son cinco libretes”. Probablemente una edición impresa, imposible de identificar.

“Quedan en mi poder estos libros. Granada y abril 19 de 1667. Luis Garay[rúbrica]”.

Los fondos musicales de la catedral incluían también los libros que estarían custodiados por el organista o los ministriles (entre ellos el libro Partitura de la edición de Mogavero de 1623 o los dos libros de mayor tamaño de la edición de Victoria de 1600). En el inventario de los instrumentos y libros de ministriles que custodiaba Cristóbal Martínez, ministril de la catedral, efectuado en 1657, se recogen. “cinco libros de música para ministriles, todo lo cual está en un cajón de que tiene la llave el dicho Cristóbal Martínez”.

Véase: http://historicalsoundscapes.com/evento/784/granada.

A todo esto habría que añadir las obras en papeles sueltos que se custodiarían en la “papelera de música” de la catedral y de la que no se conserva ningún inventario de la segunda mitad del siglo XVII.

Fuente:

Archivo de la catedral de Granada, leg. 180, Allegationes Ecclesiae Granatensis, t. IV, fols. 176r-176v.

Bibliografía:

López Calo, José, La música en la catedral de Granada en el siglo XVI. Granada: Fundación Rodríguez Acosta, 1963, 131-132.

Ramos López, Pilar, La música en la catedral de Granada en la primera mitad del siglo XVII. Granada: Diputación provincial de Granada, 1994, 179-182, 216-217.

Creado: 12 Ene 2023
Modificado: 02 Feb 2023
Referenciar: Ruiz Jiménez, Juan. "La librería de música polifónica de la catedral de Granada en 1667", Paisajes sonoros históricos, 2023. e-ISSN: 2603-686X. https://www.historicalsoundscapes.com/evento/1514/granada.
Recursos

Cantica Beata Mariae Virginis. Duarte Lobo (1605)

Enlace externo

Liber primus missarum. Alonso Lobo (1602)

Enlace externo

"Cantus". Lamentationum Jeremiae prophetae. Antonio Mogavero (1623)

"Tiple coro segundo". Libro de missas, motetes, salmos, magníficas y otras cosas- Sebastián López de Velasco (1628)

Magnificat. VIII toni (versos pares). Duarte Lobo (1605)

Tota pulchra es amica mea. Sebastián López de Velasco (1628)

Términos de búsqueda
Localización/es:
Fecha: 19-4-1667
Periodicidad: diaria
Tipo de evento:
Agente/s: